بسم الله
امام رحمة الله علیه در شرح حدیث اول از کتاب چهل حدیث به مسئله ی جهاد با نفس یا جهاد اکبر می پردازند.
بدان که انسان اعجوبه ای است دارای دو نشئه و دو عالم: نشئه ظاهره ملکیه دنیویه که آن بدن او است؛ و نشئه باطنه غیبیه ملکوتیه که از عالم دیگر است. و نفس او، که از عالم غیب و ملکوت است.
و از بین مقام ها و درجات نفس دو مقام را توضیح می دهند.
و از برای هر یک از مقامات و درجات آن جنودی است رحمانی و عقلانی، که آن را جذب به ملکوت اعلی و دعوت به سعادت می کنند، و جنودی است شیطانی و جهلانی که آن را جذب به ملکوت سفلی و دعوت به شقاوت می کنند. و همیشه بین این دو لشکر جدال و نزاع است، و انسان میدان جنگ این دو طایفه است ...
این دو مقام عبارتند از مقام ظاهر و ملک و دنیایی نفس و مقام باطنی و غیبی و ملکوتی نفس.
بدان که مقام اول نفس و منزل اسفل آن، منزل ملک و ظاهر و دنیای آن است، که اشعه و انوار غیبیه آن در این بدن محسوس و بنیه ظاهره تابیده و او را زندگانی عرضی بخشیده و در این بدن کرده، و میدان جنگ آن همین بدن است، و قوای ظاهره آن، لشکر آن است که در اقالیم سبعه ملکیه، یعنی گوش و چشم و زبان و شکم و فرج و دست و پا بسط پیدا کرده. و تمام این قوای منتشره در این ممالک سبعه در تحت تصرف نفس است به مقام وهم، زیرا که وهم سلطان قوای ظاهره و باطنه نفس است. ...
پس جهاد نفس که جهاد بزرگ است، و از کشته شدن در راه حق تعالی بالاتر است، در این مقام عبارت است از غلبه کردن انسان بر قوای ظاهره خود، و آنها را در تحت فرمان خالق قرار دادن، و مملکت را از لوث وجود قوای شیطان و جنود آن خالی نمودن است.
بعد مفصل راه جهاد با نفس در این مقام را شرح می دهند که شامل تفکر، عزم، مشارطه، مراقبه، محاسبه و تذکر هست که از بحث ما خارج است.
بدان که از برای نفس انسانی یک مملکت و مقام دیگر است که آن مملکت باطن و نشئه ملکوت اوست که جنود نفس در آن جا بیشتر و مهم تر از مملکت ظاهر است. و نزاع و جدال بین جنود رحمانی و شیطانی در آن جا عظیم تر و مغالبه در آن نشئه بیشتر و با اهمیت تر است. بلکه هر چه در مملکت ظاهر است از آن جا تنزل کرده و ظهور در ملک نموده، و اگر هر یک از جنود رحمانی و شیطانی در آن مملکت غالب آیند، در این مملکت نیز غالب شوند. و جهاد نفس در این مقام پیش مشایخ عظام از اهل سلوک و اخلاق خیلی اهمیت دارد، بلکه می توان سرچشمه تمام سعادات و شقاوات و درجات و درکات را آن مقام دانست. ...
بدان که خداوند تبارک و تعالی به ید قدرت و حکمتش در عالم غیب و باطن نفس قوایی خلق فرموده دارای منافع بی شمار به آنچه مورد بحث ما است در این مورد سه قوه است، و آن واهمه، غضبیه و شهویه است. ... این سه قوه سرچشمه تمام ملکات حسنه و سیئه و منشاء تمام صور غیبیه ملکوتیه است.
در ادامه درباره صورت های ملکوتی انسان و ارتباط آن با پیروزی یا شکست جنود رحمانی و شیطانی در این سه قوه شرح می دهند که در هر حالت صورت ملکوتی انسان به چه شکل در می آید. برای روشن تر شدن بحث ایشان تعدادی از ملکات شیطانی وهم را نام می برند مانند خدعه، تقلب، نمیمه(خبر چینی)، غیبت و ... .
اما جهاد در این مقام چیست؟
بدان که وهم و غضب و شهوت ممکن است از جنود رحمانی باشند و موجب سعادت و خوشبختی انسان گردند، اگر آنها را تسلیم عقل سلیم و انبیاء عظیم الشأن نمایی. و ممکن است از جنود شیطانی باشند، اگر آنها را سر خودگردانی و وهم بر آن دو قوه با اطلاق عنان حکومت دهی. و این نیز پوشیده نماند که هیچ یک از انبیاء عظام، علیهم السلام، جلوی شهوت و غضب و وهم را به طور کلی نگرفته اند، و هیچ داعی الی الله تا کنون نگفته است باید شهوت را به کلی کشت و نائره غضب را به کلی خاموش کرد و تدبیر وهم را از دست داد، بلکه فرموده اند باید جلوی آن ها را گرفت که در تحت میزان عقلی و قانون الهی انجام وظیفه دهند، زیرا این قوا هر یک می خواهند کار خود را انجام دهند و به مقصود خویش نایل شوند اگرچه مستلزم فساد و هرج و مرج هم شود. ...
و در نهایت راه های جهاد در این مقام را شرح می دهند و تذکراتی می دهند. دو راه مجاهدت شامل حفظ طائر خیال و موازنه است که صحبت ما پیرامون اولی است.
بدان که اول شرط از برای مجاهد در این مقام و مقامات دیگر، که می تواند منشأ غلبه بر شیطان و جنودش شود، حفظ طائر خیال است. چون که این خیال مرغی است بس پرواز کن که در هر آنی به شاخی خود را می آویزد، و این موجب بسی از بدبختی هاست. و خیال یکی از دستاویزهای شیطان است که انسان را به واسطه آن بیچاره کرده به شقاوت دعوت می کند.
انسان مجاهد که در صدد اصلاح خود برآمده و می خواهد باطن را صفایی دهد و از جنود ابلیس آن را خالی کند، باید زمام خیال را در دست گیرد و نگذارد هر جا می خواهد پرواز کند، و مانع شود از این که خیال های فاسد باطل برای او پیش آید، از قبیل خیال معاصی و شیطنت، همیشه خیال خود را متوجه امور شریف کند. ...
همان طور که مرور شد از ابتدا تا انتها حضرت امام ره تاکید دارند بر ضبط و کنترل وهم و خیال و این که تمام شقاوت و سعادت انسان از همین قوه سرچشمه می گیرد و تمام قوای نفس بشر چه قوای مقام ظاهر و چه قوای مقام باطن همه در تحت سلطه ی همین وهم هستند. ایشان کنترل وهم و خیال را سنگر اصلی و سرحد می دانند که غلبه لشکر رحمانی و شیطانی همه متوجه همین سنگر هست. اگر این سرحد سقوط کرد و به دست جنود شیطانی افتاد سایر سنگرها هم سقوط می کنند و اگر این سنگر حفظ شد می فرمایند "اگر اینجا غالب شدی امیدوار باش".
یک بار برای مشکلی خدمت استاد بزرگوارم رفته بودم و از ایشان مشورت می خواستم. ایشان راه حل مشکل حقیر را همین کنترل خیال معرفی کردند و توضیح دادند راه کنترل خیال، کنترل بر ورودی های خیال است که همین قوای هفتگانه ی مقام ظاهر نفس هستند و از همه مهم تر ایشان به چشم و گوش تاکید کردند. خب مسلم است ورودی های چشم و گوش تنوع و در نتیجه جذابیت بیشتری هم دارند.
خیال ما معمولا حول همین چیزهایی ست که هر روز با آن ها سر و کار داریم اما بعضی مطالب نفوذ بیشتری دارند و پر و بال بیشتری به خیال انسان می دهند که داستان ها از این گروه هستند. فیلم ها و سریال ها متعاقبا از لحاظ قدرت و میزان نفوذ به وهم انسان و راه نفوذ در بالاترین درجه در زندگی های ما قرار دارند و بیشترین بال و پر را به وهم و خیال انسان می دهند. (توصیه می کنم یک بار با دقت ورودی های وهم و خیال خودمان را مرور کنیم. ببینیم خیال ما بیشتر کجاها سیر می کند و این سیر از کجا و از کدام ورودی نشأت می گیرد و سعی کنیم ورودی های شیطانی را به مرور از زندگی مان حذف کنیم.*)
آن چیزی که بنا بود بیشتر در این مطلب به آن توجه شود همین فیلم ها و سریال هایی هست که گاهی جزء جدایی ناپذیر زندگی خیلی از ماست و به دیدنشان عادت کرده ایم. وقتی صحبت از جنگ نرم می شود قطعا اولین سنگری که باید در صدد حفظ آن باشیم و مورد بیشترین آماج حملات قرار می گیرد، همین سنگری هست که امام ره ما را به آن توجه داده اند. چقدر در سال های اخیر غرب و هالیوود در این زمینه سرمایه گذاری کرده؟ به تغییرات ناگهانی محتواها در سال های اخیر بیشتر دقت کنیم. ما شاید زیاد فیلم شناس نباشیم اما این تغییرات به قدری واضح و روشن بوده اند که قطعا اغلب اگر ندیده ایم هم از دیگران شنیده ایم و متوجه شده ایم. اینکه بعضی فیلم ها به مرور به سمت نمایش خشونت های عریان می روند و با اصرار زیاد می خواهند تمام جزئیات خشونت ها را نمایش دهند از دست و پا و سر قطع شده تا دل و روده بیرون ریخته تا پاشیدن خون و بریدن اعضای بدن و ... یا فیلم هایی که به سمت نمایش شهوات و برهنگی و خیانت و ... می روند یا نمایش و توجیه ملکات شیطانی انسان در راه به قول خودشان خوبی بزرگتر در فیلم هایشان شدت می گیرد و مدام شخصیت های داستان در شرایطی قرار می گیرند که برای رسیدن به هدف والاتر خوبی ها را فدا می کنند و بیشتر به سمت بدی ها سوق پیدا می کنند و ... . اما تمام توجه و تمرکز بر روی همین سه قوه است یعنی غضب، شهوت و از همه مهم تر وهم و ارائه دادن خیال های شیطانی به وهم انسان.
جالب هست که بدانید خیلی از همین فیلم ها و سریال ها جزء پربیننده ترین فیلم ها و سریال ها بوده اند و هستند. و این نشان دهنده ی تاثیرگذاری و تغییر ذائقه ای هست که به مرور در مردم کشورهای غربی به وجود آمده و بیشتر باعث نگرانی جامعه شناسان و روانشناسان غربی شده و مدام از نتایج آن ها در جامعه من جمله خشونت هایی که در سال های اخیر در مدارس یا در بین جوانان امریکایی شدت گرفته و ...، اظهار نگرانی می کنند.
*به معماری شبکه هایی مثل اینستاگرام هم بیشتر دقت کنیم. چرا تمرکز بیشتر روی تصویر هست و این که جذابیت های تصویری برای محتوای عقلانی بیشتر هست یا جهلانی؟
ببخشید اگر طول و تفصیل مطلب زیاد بود یا تکراری بود. ان شاءالله ذکری بوده باشه برای حقیر و شما بزرگواران.
تو این شبها حقیر رو از دعای خیرتون بی نصیب نگذارید
مورد دیگه ای که بعضا بهش برخوردم اصرار داستان نویس یا فیلم ساز به بد تمام کردن داستان هست یعنی طوری که بر خلاف عادت و منطق مخاطب و حتی روال داستان هست. نه این که همه چیز بد تمام بشه بلکه اتفاقات عجیب و خارج عادت و منطق و روال برای برخی شخصیت های داستان بیفته.
مثلا یک شخصیت داستان از ابتدا تا انتها بارها براش اتفاق مشابهی میفته و خیلی خوب عکس العمل نشون میده و به سمت خوبی حرکت می کنه ولی در انتهای داستان اتفاق مشابهی رخ میده و بدون هیچ دلیل و منطق خاص یا متقاعدکننده ای این شخصیت خوب داستان بد میشه! شاید الان خوندنش آسون باشه ولی درون فضای داستان واقعا چنین چیزی آزار دهنده ست و تاثیر منفی ای روی مخاطب داره مخصوصا که پایان داستان باشه.